ΠΑΝΙΚΟΣ

Ο όρος «προσβολή πανικού» αναφέρεται σε έντονο φόβο άμεσου κινδύνου ή επικείμενης καταστροφής σε συνδυασμό με μια πολύ ισχυρή σωματική αντίδραση. Οι προσβολές πανικού, συνήθως ,  εμφανίζονται ξαφνικά και απότομα(κορυφώνονται σε λίγα λεπτά και διαρκούν 5΄-30΄) και συνοδεύονται από μια εσωτερική παρόρμηση διαφυγής. Η έντονη αναπνοή ή υπέρπνοια (συχνή αντίδραση κατά τη διάρκεια του πανικού), προκαλεί πιο δυσάρεστα σωματικά συμπτώματα.

Προσβολές πανικού μπορεί να συμβούν σε Διαταραχή Πανικού ,σε Κοινωνική Φοβία, σε Ειδική Φοβία, σε Διαταραχή Μετά Από Ψυχοτραυματικό Στρες, σε Διαταραχή Από Οξύ Στρες, αλλά και σε άλλες Αγχώδεις Διαταραχές.

Το DSM-IV διακρίνει τρεις τύπους Προσβολών Πανικού: απροσδόκητες Προσβολές Πανικού, όπου η έναρξη της προσβολής δε συνδέεται με κάποια κατάσταση ˙ συνδεδεμένες με καταστάσεις Προσβολές Πανικού, όπου η προσβολή σχεδόν πάντα συμβαίνει αμέσως μετά την έκθεση σε κάποια κατάσταση ή σε αναμονή κάποιας κατάστασης (όταν το άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με το αντικείμενο της φοβίας του π.χ. ένα σκύλο, ένα ποντίκι κτλ.)˙ και  προδιατεθειμένες από καταστάσεις Προσβολές Πανικού, όπου οι προσβολές είναι πιο πιθανό να συμβούν κατά την έκθεση σε κάποια κατάσταση, αλλά δεν συνδέονται πάντοτε μ’ αυτήν και δεν συμβαίνουν αναγκαστικά αμέσως μετά την έκθεση σ’ αυτήν(π.χ. καθώς το άτομο οδηγεί ή ύστερα από μισή ώρα οδήγησης, αλλά υπάρχουν φορές που το άτομο οδηγεί και δεν παθαίνει κάποια προσβολή).

Η παρουσία απροσδόκητων Προσβολών Πανικού είναι απαραίτητη για τη διάγνωση Διαταραχής Πανικού (με ή χωρίς Αγοραφοβία), και να έχουν υπάρξει τουλάχιστον δύο προσβολές. Η συχνότητα και η βαρύτητα των Προσβολών Πανικού ποικίλλει. Άλλα άτομα έχουν πανικούς μια φορά την εβδομάδα για μήνες, άλλα έχουν καθημερινά για κάποιες μέρες και μετά δεν έχουν καθόλου ή έχουν αραιούς πανικούς για μήνες κ.ο.κ. Συχνά, ο φόβο ότι θα ξανασυμβεί η προσβολή (άγχος αναμονής), με όλη την αίσθηση φοβερής δυσφορίας, ανημπόριας και απώλειας του ελέγχου που συνοδεύουν την προσβολή (άγχος πανικού), οδηγούν στην ανάπτυξη Αγοραφοβίας. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων Αγοραφοβίας, τα φοβικά συμπτώματα είναι επιπλοκή της Διαταραχής Πανικού.

ΑΓΟΡΑΦΟΒΙΑ

Αγοραφοβία είναι ο φόβος της απομάκρυνσης από έναν ασφαλή χώρο (σπίτι, αυτοκίνητο, γιατρός), δηλαδή οι ασθενείς φοβούνται να απομακρυνθούν από την πηγή ασφάλειάς τους. Ο φόβος συνήθως αντανακλά την προσδοκία του πάσχοντα ότι κάτι τρομερό θα συμβεί στον ίδιο, σε αυτούς που αγαπάει ή στην περιουσία του. Φοβάται μήπως πάθει κάποια προσβολή πανικού σε δημόσιο χώρο και βρεθεί σε δύσκολη θέση. Αρχίζει λοιπόν να αποφεύγει τις καταστάσεις όπου η πιθανότητα να συμβεί κάποια προσβολή πανικού του δημιουργεί έντονο φόβο (Αγοραφοβία). Αποφεύγει μέρη με πολύ κόσμο, ανοικτούς χώρους κτλ. Προοδευτικά, ο αριθμός των αγοραφοβικών καταστάσεων αυξάνει με αποτέλεσμα το άτομο να φοβάται να πάει μόνο του οπουδήποτε του δημιουργεί άγχος και ζητά συνεχώς τη συνοδεία κάποιου κοντινού προσώπου.

Έτσι λοιπόν ανάλογα με το αν συνυπάρχει ή όχι Διαταραχή Πανικού και Αγοραφοβία, το DSM-IV διακρίνει Διαταραχή Πανικού Με Αγοραφοβία και Διαταραχή Πανικού Χωρίς Αγοραφοβία. Υπάρχει και η Αγοραφοβία Χωρίς Ιστορικό Διαταραχής Πανικού (φόβος μήπως εμφανισθούν συμπτώματα παρόμοια του πανικού ή προσβολές με περιορισμένα συμπτώματα), αλλά αυτή δεν είναι μια συνηθισμένη διάγνωση.

Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΝΙΚΟΥ

Τα επεισόδια Πανικού είναι αποτέλεσμα της καταστροφικής παρερμηνείας συγκεκριμένων σωματικών αισθήσεων. Τα αυθαίρετα συμπεράσματα όπως: « Δεν μπορώ να το αντιμετωπίσω», « Πεθαίνω» κ.λπ., αυξάνουν το άγχος. Η επίταση του άγχους προκαλεί περαιτέρω αύξηση των σωματικών αισθήσεων και καταλήγει σε ένα φαύλο κύκλο που με τη σειρά του κορυφώνεται σε ένα επεισόδιο πανικού. Επίσης, συναισθηματικές καταστάσεις όπως ο θυμός, η διέγερση ή γεγονότα όπως η σωματική άσκηση, η κατανάλωση καφέ, η ξαφνική έγερση, η κόπωση , η έλλειψη ύπνου, μια ασθένεια και η προεμμηνορυσιακή τάση, μπορούν να παρερμηνευτούν και να προκαλέσουν επεισόδιο πανικού.

Τα εσωτερικά πυροδοτικά ερεθίσματα για το επεισόδιο πανικού, μπορούν να παραχθούν από αγχώδεις σωματικές αισθήσεις ή από μη αγχώδεις αισθήσεις. Στην πρώτη περίπτωση η ακολουθία των γεγονότων είναι: σωματικές αισθήσεις προκαλούμενες από άγχος μέσω της παρερμηνείας τους  και το αυξημένο άγχος προκαλεί πανικό. Στη δεύτερη περίπτωση: σωματικές αισθήσεις μη παραγόμενες από άγχος γίνονται αγχογόνες μέσω της παρερμηνείας τους, και οι προκαλούμενες από το άγχος αισθήσεις γίνονται περισσότερο αγχογόνες μέσω μιας περαιτέρω παρερμηνείας τους.

Η Διαταραχή Πανικού συντηρείται ,επίσης, από δύο άλλες διεργασίες: α) την υπερεπαγρύπνηση και β) τις συμπεριφορές ασφαλείας.

Η υπερεπαγρύπνηση είναι η αυξημένη εστίαση της προσοχής στον εαυτό και ο επανειλημμένος έλεγχος του σώματος και των αισθήσεων. Οι ασθενείς αυτοί τείνουν να αντιλαμβάνονται σωματικά ερεθίσματα που πολλοί άλλοι άνθρωποι δε θα μπορούσαν να αντιληφθούν. Οι αισθήσεις αυτές εκλαμβάνονται ως απόδειξη σοβαρής σωματικής ή ψυχικής διαταραχής και μπορούν να πυροδοτήσουν ένα ακόμα επεισόδιο.

Η διάψευση των καταστροφικών προβλέψεων είναι μάλλον απίθανο να συμβεί χωρίς θεραπεία, διότι οι προβλέψεις αυτές ενισχύονται με τις συμπεριφορές ασφάλειας.

Οι συμπεριφορές ασφάλειας τείνουν να συντηρούν τις αρνητικές γνωσίες, εφόσον μια συμπεριφορά αναζήτησης ασφάλειας έχει ένα προληπτικό αποτέλεσμα και εστιάζεται σε ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες (π.χ. θάνατος, ασθένεια, εξευτελισμός), έτσι η αυτόματη διάψευση της επικείμενης απειλής είναι ιδιαίτερα απίθανη. Η αποφυγή, είτε φανερή με τη μορφή της αγοραφοβίας, είτε με κάποιες πιο καλυμμένες μορφές (κάποιος που ερμηνεύει τη ζάλη ως σημείο επικείμενης κατάρρευσης, μπορεί να ακουμπήσει στον τοίχο ή να καθίσει στην πολυθρόνα και να προσπαθήσει να χαλαρώσει), εμποδίζει τη διάψευση των γνωσιών που σχετίζονται με το επεισόδιο πανικού και επομένως μπορεί να συντηρεί τη ΔΠ. Αυτό συμβαίνει γιατί μια τέτοια συμπεριφορά μειώνει τον καρδιακό ρυθμό και κάνει το άτομο να πιστεύει ότι αυτό που έκανε (το γρήγορο περπάτημα για να επιστρέψει στο σπίτι και η ανάπαυση στην πολυθρόνα), ήταν «σωστό». Έτσι δεν έχει τη δυνατότητα να δει τι θα γινόταν αν δεν υιοθετούσε μια τέτοια συμπεριφορά ασφάλειας σε περίπτωση που ένιωθε ζάλη, αίσθημα παλμών, εφίδρωση, τρεμούλα, δύσπνοια, ναυτία, φόβο ότι θα πεθάνει κτλ. Τα συμπτώματα πανικού που αναπτύσσει κάποιος άνθρωπος είναι μοναδικά και είναι τέσσερα ή και περισσότερα από τα δεκατρία κριτήρια κατά DSM-IV.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Οι ασθενείς διδάσκονται να θεωρούν τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις τους ως υποθέσεις που μπορούν να ελεγχθούν και ενθαρρύνονται να ρισκάρουν σταδιακά αντιμετωπίζοντας τις καταστάσεις που φοβούνται, ώστε να διαψεύσουν τις καταστροφικές προβλέψεις τους και να διαχειρίζονται ενεργητικά το στρες σκεπτόμενοι περισσότερο αντικειμενικά και ευέλικτα (ρεαλιστική ακολουθία γεγονότων).

Υπάρχει μια σειρά στρατηγικών αντιμετώπισης που μπορούν να βοηθήσουν τον ασθενή να μετριάσει τις σωματικές, τις ψυχολογικές και τις συμπεριφορικές αντιδράσεις που σχετίζονται με την παθολογική ανησυχία, το φόβο και το άγχος. Ο ασθενής μαθαίνει τεχνικές που θα του επιτρέψουν να αναγνωρίζει την ψυχολογική πίεση και να αντιμετωπίζει την προβληματική συμπεριφορά, ώστε να μπορεί να διακόψει το φαύλο κύκλο που συντηρεί το πρόβλημά του. Η κατάχρηση αλκοόλ, τα αγχολυτικά ή άλλες ουσίες που χρησιμοποιούν οι ασθενείς για να ανακουφίσουν τις προσβολές πανικού, είναι δυσλειτουργικές συμπεριφορές που μακροπρόθεσμα έχουν καταστροφικές συνέπειες.

Ο Beck περιγράφει εννέα βήματα στην αντιμετώπιση της ΔΠ:

1. εξήγηση της μη παθολογικής φύσης των συμπτωμάτων,
2. επαναξιολόγηση των πανικογόνων αισθήσεων και των ιδιοσυγκρασιακών νοημάτων και ερμηνειών,
3. αποκάλυψη των αυτόματων σκέψεων και εικόνων που σχετίζονται με το επεισόδιο,
4. εκούσια παραγωγή και επαναξιολόγηση των συμπτωμάτων και απάντηση στις αυτόματες σκέψεις,
5. χαλάρωση και ασκήσεις αναπνοής,
6. πρόκληση μικρών επεισοδίων στο χώρο της θεραπείας μέσω υπεραερισμού, σωματικής άσκησης, χρήσης της απεικόνισης στη φαντασία κ.λπ.,
7. διάσπαση της προσοχής,
8. συστηματική έκθεση και
9. χρήση καρτών υπενθύμισης.

Κάποιες φορές είναι βοηθητικό να δίνεται στον ασθενή με πανικό έντυπο υλικό σχετικά με τη φυσιολογία του άγχους και του πανικού. Το υλικό αυτό παρέχει πληροφορίες σχετικά με την αντίδραση μάχης ή φυγής, την προσαρμοστική φύση μιας τέτοιας αντίδρασης, τη χρησιμότητα του μη παθολογικού άγχους και την αυτορύθμιση του άγχους και των αντιδράσεων πανικού. Ο ασθενής εισάγεται στην έννοια των αυτόματων σκέψεων και το ρόλο που αυτές παίζουν στα συναισθήματα, στις συμπεριφορές και στη σωματική διέγερση. Η λογική απάντηση στις αρνητικές αυτόματες σκέψεις είναι μια δεξιότητα που ο ασθενής μπορεί να αποκτήσει προοδευτικά και να διαχειρίζεται τις περιττές συναισθηματικές, συμπεριφορικές και σωματικές αντιδράσεις.

Η επίδραση της θεραπείας γίνεται προφανής με τη μείωση και την εξάλειψη των πανικών και του γενικευμένου άγχους, τη μείωση και την εξάλειψη των αγοραφοβικών αποφυγών, την αυξημένη εμπιστοσύνη του ασθενούς στον εαυτό του και, τελικά, με τη βελτιωμένη ποιότητα ζωής του ασθενούς. Κάποιοι ασθενείς βιώνουν εξάρσεις και υφέσεις σε βάθος χρόνου. Όταν η ΔΠ είναι μια χρόνια και υποτροπιάζουσα κατάσταση, συχνά απαιτεί  συνεχιζόμενη ψυχοθεραπεία και φαρμακοθεραπεία.

Για το άρθρο έχει χρησιμοποιηθεί υλικό από τα βιβλία:

• Helen Kennerley, Ξεπερνώντας το άγχος, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009
• Γρηγόρης Σίμος, Γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, Εκδόσεις Πατάκη, Θεσσαλονίκη 2008
• Νίκος Μάνος, Βασικά στοιχεία κλινικής ψυχιατρικής, Θεσσαλονίκη 1997